نظارت بین‌المللی بر انتخابات چیست و چگونه عملی می‌شود؟

نظارت بین‌المللی بر انتخابات چیست و چگونه عملی می‌شود؟

نهضت آزادي ايران طي بيانيه اي خواستار نظارت بين المللي طبق منشور معيارهاي انتخابات آزاد و منصفانه مصوب اجلاس يك‌صد و پنجاه و چهارم شوراي اتحاديه‌ي بين‌المجالس به تاريخ 26 مارس 1994 است كه نمايندگان پارلمان‌هاي 112 كشور جهان، ازجمله نمايندگان دوره چهارم مجلس شوراي اسلامي ايران، در آن شركت داشته‌اند. كه در آن منشور، معيارهايي براي برگزاري انتخابات آزاد و منصفانه پيشنهاد گرديده و از دولتها خواسته شده است كه آنها را رعايت كنند. با تأكيد بر منشور يادشده، يكي از تعهدات بين‌المللي دولتها، ازجمله دولت ايران، رعايت ماده 21 اعلاميه جهاني حقوق بشر و ماده 25 ميثاق حقوق مدني و سياسي است كه براساس اسناد مذكور، هر شهروندي حق دارد كه بدون هرگونه تبعيض و با شرايط برابر و يكسان و براساس قوانين شفاف به مشاغل عمومي كشور، ازجمله نمايندگي مجلس نايل آيد.

نظارت بین‌المللی بر انتخابات چیست و چه شرایطی برای انجام آن باید مهیا باشد؟ گفت‌وگویی در این باره با دکتر وینریش کوهنه (Winrich Kühne)، مدیر مرکز ماموریتهای بین‌المللی برای صلح در برلین، سازمانی که ناظران بین‌المللی انتخابات را آموزش می‌دهد و اعزام آنها را به کشورها سازماندهی می‌کند.

دویچه وله: آقای دکتر کوهنه، قرار است در ایران به زودی انتخابات مجلس برگزار شود. حزب “نهضت آزادی ایران“، از احزابی که سالهاست نتوانسته در انتخابات شرکت داشته باشد، در اطلاعیه‌ای مطبوعاتی به دیگر احزاب اپوزیسیون داخل ایران پیشنهاد کرده که درخواست کنند که ناظران بین‌المللی برای انتخابات به ایران بیایند. می‌خواستم از شما نخست خواهش کنم که به طور عمومی شرح دهید که نظارت بر انتخابات چگونه صورت می‌گیرد؟

وینریش کوهنه: این سؤالی نسبتا پیچیده است. در اصل دو شکل نظارت بر انتخابات وجود دارد. یکی همان گونه که گفتید، نظارت بین‌المللی بر انتخابات است، اما به این نظارت بین‌المللی، ناظران بومی هم تعلق می‌گیرند. این کاری است که در اغلب کشورها انجام می‌شود. یعنی افرادی از جامعه مدنی این کشورها، که معمولا برای این کار آموزش دیده‌اند، نگاه می‌کنند تا ببینند که انتخابات آزاد و منصفانه و منظم انجام بگیرد. و ناظران بین‌المللی انتخابات در حقیقت برای این هستند که همین کار را از خارج بکنند. اما به خاطر اینکه آنها بخشی از کشور نیستند، از بی طرفی خاصی برخوردارند. و به ویژه شکی در موردشان وجود ندارد که طرف حزب خاصی را بگیرند، بلکه باید واقعا نگاه کنند که انتخابات آزاد و با رای مخفی و منصفانه، یعنی آن گونه که بایست، برگزار بشود.

می‌توانید نمونه‌هایی را بیاورید از مواردی که نظارت بین‌المللی بر انتخابات موفق بوده و نمونه‌هایی که این طور نبوده است؟

وینریش کوهنه: نمونه‌های زیادی وجود دارد. نمونه مشهور آن اوکرایین است که ناظران انتخاباتی آن از طرف “سازمان همکاری و امنیت در اروپا“ بودند. نمونه دشوار آن را می‌توانید در حال حاضر در مورد کنیا در افریقا ببینید، که اتحادیه اروپا ناظران انتخابات را فرستاده بود. هم اکنون بخش بزرگی از مردم کنیا معتقد است که انتخابات منصفانه نبوده و برای همین هم ناآرامی وجود دارد و در این کشور ناظران بین‌المللی هم می‌گویند که بسیاری کارها درست صورت نگرفته و باید بررسی بشود و احتمالا آرای انتخاباتی را باید دوباره شمرد یا حتی انتخابات باید تکرار بشود. در روسیه هم دشواریهایی وجود داشته، اما در آذربایجان این کار صورت گرفت. و نمونه‌های بسیاری از این دست وجود دارد.

چه روندی باید برای این کار طی شود؟ چه کسی می‌تواند درخواست این نظارت را بکند و چه شرایطی باید برآورده شده باشد؟

این سوال مهمی است و این موضوع مطمئنا در مورد ایران ساده نیست. از آنجا که ناظران انتخابات از خارج به داخل فرستاده می‌شوند، باید موافقت دولت را داشته باشند یا دولت باید آنها را دعوت کند و طبیعتا احزاب هم، اما نماینده رسمی در سطح بین‌المللی دولت است، که باید دعوتنامه‌ای را برای نمونه خطاب به اتحادیه اروپا بفرستد - یا نهادهایی برای نظارت بر انتخابات در امریکا هم هستند – و در این دعوتنامه باید درخواست بشود که برایشان تعدادی ناظر انتخابات را بفرستند. در مورد ایران احتمالا دعوتنامه‌ای خطاب به اتحادیه اروپا بهتر است. بعد قراری با دولت گذاشته می‌شود در مورد اینکه ناظران انتخابات بتوانند آزادانه حرکت کنند و همچنین در مورد اینکه آنها چه حقوق و وظایفی دارند. بدین ترتیب روندی شکل می‌گیرد. پیش از آغاز انتخابات اولین گروه ناظران به کشور فرستاده می‌شوند که به گفتگو و ایجاد هماهنگی با نهادهای ملی می‌پردازند تا ماموریت ناظران را سازماندهی کنند.

موقعی که اطلاعیه مطبوعاتی “نهضت آزادی ایران“ منتشر شد، انتقادهایی شنیده شد و برخی ناظران سیاسی گفتند که این خواست غیرواقعی است. شما هم اشاره کردید به اینکه اعزام ناظران بین‌المللی برای ایران دشوار است. شما دشواری را دقیقا در چه می‌بینید؟

این امر دشوار است، چون فکر نمی‌کنم که دولت کنونی ایران تمایلی داشته باشد که ناظران بین‌المللی را برای انتخابات دعوت کند. من به سختی می‌توانم تصور کنم که دولتی که هم اکنون در ایران بر سر قدرت است، به طور کاملا رسمی از اتحادیه اروپا بخواهد که ناظران بین‌المللی انتخابات به ایران بفرستد و در باره جزییات این مسئله با اتحادیه اروپا به صحبت بنشیند. به سختی می‌توان در مورد دولت کنونی ایران این تصور را کرد، چون این دولت بسیار انتقادی به دخالتی که بخواهد از سوی غرب انجام بگیرد، نگاه می‌کند و چون احتمالا درک دیگری هم از سیاست دارد. برای همین می‌فهمم وقتی می‌گویند که تحقق چنین امری سخت است. اما امروزه ناظران بین‌المللی انتخابات به بسیاری کشورها فرستاده می‌شوند و این اصلا امری غیرعادی نیست. برای همین به نظر من کاملا معقول است که در این باره در پهنه همگانی در ایران بحث بشود و شاید چند سال دیگر درکی دیگر در این باره شکل گرفته باشد.